VINPA

Mặc dù giá dầu giảm khiến hàng loạt quốc gia xuất khẩu dầu chịu tổn thất lớn, nhưng trọng tâm của cuộc chiến dầu mỏ trong năm 2016 được dự báo không còn là giá cả mà là cuộc đua giành thị phần sẽ trở nên căng thẳng hơn, với những toan tính của riêng từng quốc gia.

OPEC chiếm ưu thế

Trong cuộc chiến giành thị phần dầu mỏ, OPEC đang chiếm ưu thế. Bởi lẽ các nước ngoài OPEC sản xuất khoảng 57,24 triệu thùng/ngày trong năm 2015 và dự báo sẽ giảm nhẹ khoảng 130.000 thùng/ngày trong năm 2016. Điều này có nghĩa OPEC sẽ tăng sản lượng để bù đắp phần hụt giảm này.

Liên tục từ cuối tháng 10 cho đến nay Saudi Arabia (quốc gia đang sản xuất khoảng 10 triệu thùng dầu/ngày) luôn có những phát biểu về việc không cắt giảm sản xuất dầu để hỗ trợ cho giá. Thái độ này của Saudi Arabia cho thấy khả năng rất cao OPEC sẽ không cắt giảm sản lượng dầu đang ở mức 31,38 triệu thùng/ngày trong phiên họp tại Viên (Áo) vào ngày 4-12 tới. Cuộc họp này rất quan trọng vì thiết lập mức trần sản xuất cho 6-12 tháng tới. Vào tháng 11-2014, giá dầu thế giới sụt giảm mạnh khi Saudi Arabia không cắt giảm sản lượng dầu sản xuất.

OPEC ước tính nhu cầu dầu thô đối với khối này năm 2015 là 29,6 triệu thùng/ngày và tăng 600.000 thùng/ngày so với năm trước. Trong năm 2016, ước tính nhu cầu dầu đối với khối OPEC khoảng 30,8 triệu thùng/ngày, tức tăng thêm khoảng 1,2 triệu thùng/ngày so với năm 2015. Nguyên nhân khiến cầu dầu khối OPEC tăng do sản xuất dầu của Hoa Kỳ ở thời điểm hiện tại bắt đầu sụt giảm khoảng 500.000 thùng/ngày. Dự báo năm 2016, Hoa Kỳ chỉ sản xuất khoảng 8,86 triệu thùng/ngày do các công ty dầu nước này đang gánh chịu thiệt hại lớn từ việc giá dầu thô giảm, phải cắt giảm vốn đầu tư và số lượng giàn khoan. Do đó, khối OPEC với áp lực của Saudi Arabia, sẽ giữ nguyên mức sản lượng dầu hiện tại để giữ thị phần, thậm chí tăng thêm sản lượng sản xuất bất chấp trần sản lượng 30 triệu thùng/ngày.

Trong trường hợp OPEC tăng sản lượng dầu sản xuất, trong 12 nước thuộc khối này, khả năng thực hiện chỉ còn Iran và Iraq. Iran sau khi đạt được thỏa thuận hạt nhân vào năm 2015, đang có kế hoạch tăng thêm 500.000 thùng/ngày, thậm chí 1 triệu thùng/ngày. Tuy nhiên, Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) cho rằng Iran chỉ có thể tăng thêm 300.000 thùng/ngày (tùy theo mức độ dỡ bỏ cấm vận), trong khi Iraq khoảng 240.000 thùng/ngày. Ngoài khối OPEC, Nga là một quốc gia sản xuất dầu lớn khác. Năm 2015 Nga sản xuất trung bình 10,75 triệu thùng dầu/ngày, dự báo năm 2016 sẽ sản xuất 10,69 triệu thùng/ngày, gần như giữ nguyên mức sản lượng dầu hiện nay.

Giá dầu giảm + USD tăng = suy thoái

Sự mạnh lên của đồng USD và giá dầu giảm trong nửa đầu năm 2016 sẽ có tác động kép tiêu cực lên ngân sách và tăng trưởng kinh tế nhiều quốc gia. Theo đó, doanh thu từ việc bán dầu sẽ tiếp tục giảm mạnh nên nguồn thu cho ngân sách giảm, kéo theo nguồn cung ngoại tệ cũng sụt giảm. Để bảo vệ đồng nội tệ khỏi bị mất giá bởi làn sóng tháo vốn, các quốc gia đang phát triển như Trung Quốc, Nga, Brazil và các thị trường mới nổi khác đã phải bán quỹ dự trữ ngoại hối để bình ổn thị trường. Dự báo trong nửa đầu năm 2016, làn sóng tháo vốn khỏi thị trường mới nổi có thể tiếp tục tăng khi đồng USD mạnh trở lại. Từ năm 2014, Hoa Kỳ đã sử dụng đồng thời cả đồng USD mạnh lẫn nguồn cung từ dầu đá phiến để đẩy giá dầu thế giới giảm. Nhưng vào năm 2016, theo dự báo của IEA, Hoa Kỳ sẽ phải giảm sản lượng sản xuất dầu nên sự mạnh lên của đồng USD sẽ đóng vai trò quan trọng trong diễn biến thị trường tài chính toàn cầu.

Người châm ngòi cho làn sóng mạnh lên của đồng USD là Chủ tịch Draghi của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB). Thậm chí khi Cục Dự trữ liên bang Hoa Kỳ (FED) trì hoãn việc tăng lãi suất, việc ECB tiếp tục nới QE cũng đủ khiến đồng USD tiếp tục tăng giá và giá dầu tiếp tục sụt giảm. Liên tục từ giữa tháng 10 cho đến nay, Draghi luôn có những phát biểu ủng hộ cho việc mở rộng QE. Sợi dây liên kết khiến Hoa Kỳ khó tránh khỏi thiệt hại trong cuộc chiến này, là các thị trường mới nổi có thể tiếp tục bán tháo trái phiếu Hoa Kỳ để có nguồn tiền cứu trợ cho nội tệ của họ. Lợi suất trái phiếu tăng lên sẽ khiến nền kinh tế Hoa Kỳ sụt giảm. Nếu ECB giữ đúng cam kết sẽ kết thúc chương trình QE vào tháng 9-2016, khả năng trong nửa cuối năm 2016, đà tăng của đồng USD sẽ dừng lại và quay đầu giảm giá. Thực tế, giữa ECB và FED luôn có sự phối hợp hành động và hỗ trợ cho đồng tiền của nhau trong chu kỳ khoảng 2 năm. Đồng EUR đã mất giá mạnh từ cuối tháng 4-2014 (đồng nghĩa đồng USD mạnh lên) nên dự báo đến khoảng giữa năm 2016, sự mất giá của EUR sẽ dừng lại.

Kỳ vọng phục hồi

Tuy nhiên, theo phân tích của nhiều chuyên gia, tính trên tổng thể toàn cầu, tình trạng thừa cung tiếp tục nhưng đang trở nên cân bằng hơn. OPEC cũng cho rằng nhu cầu dầu của toàn cầu năm 2015 là 92,86 triệu thùng/ngày trong khi mức sản xuất dầu 2015 là 94,13 triệu thùng/ngày, tức dư thừa khoảng 1,27 triệu/thùng. Dự báo trong năm 2016, nhu cầu sẽ tăng thêm 1,25 triệu thùng/ngày và đạt mức bình quân 94,14 triệu thùng/ngày. Như vậy với khả năng sản xuất trong tháng 10-2015, tình trạng thừa dầu trong năm 2016 chỉ ở mức 560.000 thùng/ngày. Bên cạnh đó, với triển vọng đồng USD mạnh lên và OPEC không cắt giảm sản lượng dầu, dự báo giá dầu tiếp tục giảm sâu trong nửa đầu năm 2016. Saudi Arabia cho biết có thể phải mất 1-2 năm để giá dầu hồi phục đến mức 70-80USD/thùng. Dự báo của các công ty dầu quốc tế lớn như ExxonMobil của Hoa Kỳ, BP của Anh và Total của Pháp đều cho rằng giá dầu ở mức thấp sẽ kéo dài trong vài năm. BP còn nhận định giá dầu sẽ dưới 60USD/thùng cho đến năm 2017.

OPEC ước tính nhu cầu dầu thô đối với khối này năm 2015 là 29,6 triệu thùng/ngày.

Việc giá dầu giảm đã tăng sức ép lên ngân sách đối với các quốc gia xuất khẩu dầu. Bởi để đảm bảo cân bằng ngân sách cho phần lớn quốc gia này, giá dầu phải trên 100USD/thùng. Thí dụ, Saudi Arabia cho rằng họ cần giá dầu ở mức 100USD/thùng để đảm bảo an toàn cho hoạt động đầu tư (từ thăm dò cho đến khai thác) trong ngành dầu khí. Thực tế giá dầu hiện nay chỉ ở mức 45USD/thùng là nguyên nhân khiến hàng loạt quốc gia đang thâm hụt ngân sách rất lớn. Tuy nhiên, giá dầu có khả năng sẽ phục hồi trong nửa cuối năm 2016 sau khi tiếp tục sụt giảm trong đầu năm tới. Hiện tại, các dự báo đang tập trung vào khả năng tạo đáy giá dầu vào mùa hè năm 2016. Điều này do đồng USD sụt giảm và ảnh hưởng của việc cắt giảm đầu tư vào ngành dầu sẽ khiến cho nguồn cung trở nên cân bằng hơn. Giá dầu được kỳ vọng trở lại mức 50-60 USD/thùng vào cuối năm 2016.