VINPA

(VINPA) - Bãi ngầm James Shoal là rạn san hô ngập nước nằm dưới biển màu ngọc lam khoảng 80 km (50 dặm) ngoài khơi hòn đảo Borneo bang Sarawak, Malaysia.

Thủy thủ Trung Quốc đứng tuyên thệ trong khi tàu khu trục nhỏ Yangcheng cập cảng Limassol ở Cộng hòa Síp

Tuy nhiên, hai cuộc tập trận hải quân Trung Quốc trong vòng chưa đầy một năm xung quanh James Shoal đã gây sốc cho Malaysia và dẫn đến một sự thay đổi đáng kể trong cách tiếp cận của nước này với tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc tại các khu vực tranh chấp trên biển Đông, các nhà ngoại giao cấp cao chia sẻ với Reuters. Rạn san hô nằm bên ngoài hải phận của Malaysia nhưng lại thuộc vùng đặc quyền kinh tế 200 hải lý của nước này.

Đặc biệt, vụ việc mới nhất trong tháng 1 vừa qua đã nhắc nhở Malaysia lặng lẽ đẩy mạnh hợp tác với Việt Nam và Philippines - hai quốc gia Đông Nam Á có phản ứng thẳng thắn nhất đối với động thái của Trung Quốc trong khu vực - trong cố gắng để buộc Bắc Kinh chấp nhận bộ quy tắc ứng xử trên biển Đông.

Sự hiện diện ngày càng tăng của hải quân Bắc Kinh cũng có thể đẩy Malaysia lại gần hơn với Hoa Kỳ, đồng minh an ninh hàng đầu của nước này, do đó làm tăng chia rẽ giữa Đông Nam Á và Trung Quốc trên các vùng biển có tiềm năng khoáng sản phong phú.

Malaysia lâu nay thường giảm nhẹ mối quan ngại về an ninh bằng việc theo đuổi các mối quan hệ kinh tế gần gũi hơn với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của quốc gia này.

Bãi ngầm James Shoal, vốn được Trung Quốc gọi với cái tên Rạn san hô Zengmu, cách Trung Quốc đại lục 1.800 km. Đảo này gần với Malaysia, Brunei, Singapore, Philippines, Việt Nam và Indonesia - hầu như tất cả nước Đông Nam Á - hơn là với bờ biển của Trung Quốc.

Tuy nhiên, Bắc Kinh coi vùng biển này là lãnh thổ cực nam của nước mình, là điểm cuối của một vòng lặp được gọi với cái tên “đường chín đoạn” trên bản đồ bao gồm 90% của 3,5 triệu km ² biển Đông.

Hình ảnh từ phương tiện truyền thông Trung Quốc vào ngày 26/1 cho thấy hàng trăm thủy thủ Trung Quốc đứng nghiêm tuyên thệ trên boong tàu chiến được hỗ trợ bởi hai tàu khu trục và một máy bay trực thăng. Hình ảnh này được cho biết là đang diễn ra ở James Shoal.

Tư lệnh hải quân Malaysia đã bác bỏ tin tức từ phương tiện truyền thông Trung Quốc vào thời điểm đó. Ông nói với hãng thông tấn nhà nước Bernama rằng những con tàu đó ở xa vùng biển của Malaysia nơi rất giàu tài nguyên dầu khí – tiềm lực chính của nền kinh tế nước này. Trung Quốc có lẽ đã có thể phủ nhận sự xâm nhập vì lực lượng Malaysia không giám sát đội tàu của Trung Quốc, các nhà phân tích an ninh cho biết.

Tuy nhiên, nguồn tin an ninh và ngoại giao đã nói với Reuters rằng cuộc tập trận được thực hiện bởi ba tàu chiến, trong đó có một buổi lễ tuyên thệ bảo vệ chủ quyền của Trung Quốc, gần như chắc chắn đã diễn ra tại hoặc gần bãi James Shoal.

"Đó là một lời cảnh báo rằng điều đó có thể xảy ra và hiện đang xảy ra với chúng tôi", Tang Siew Mun, một chuyên gia chính sách đối ngoại tại Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, cố vấn chính phủ Malaysia, nói về sự cố trên.

"Lâu nay, chúng tôi tin tưởng vào mối quan hệ đặc biệt với Trung Quốc ...tuy nhiên, James Shoal đã chỉ ra cho chúng tôi một lần nữa rằng khi nói đến Trung Quốc, bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia là hai khía cạnh hoàn toàn khác nhau."

Sự cấp thiết của Bộ quy tắc ứng xử trên biển

Bộ Ngoại giao Malaysia cũng như văn phòng Thủ tướng nước này đều không đưa ra câu trả lời cho các yêu cầu bình luận.

Trong khi phản ứng công khai của Malaysia đối với sự việc tháng 1 khá yếu ớt, các nhà ngoại giao cấp cao của các quốc gia Đông Nam Á khác cho biết kể từ khi đó những người đồng cấp Malaysia của họ đã có những động thái mạnh hơn trong việc thúc đẩy cho một lập trường chung trong các cuộc đàm phán với Trung Quốc về quy tắc ứng xử trên biển Đông.

Các quan chức từ 10 nước thành viên Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Trung Quốc sẽ nối lại đàm phán tại Singapore vào ngày 18/3 sau khi đồng ý đẩy nhanh các cuộc đàm phán vào năm ngoái mà trước đó có rất ít tiến triển cho đến nay.

Bộ quy tắc này dự định sẽ ràng buộc Trung Quốc và ASEAN trong việc quy định chi tiết các hành vi trên biển, làm giảm nguy cơ leo thang căng thẳng có thể dẫn đến xung đột. Trung Quốc cho biết sẽ thiện chí trong việc cố gắng đạt được thỏa thuận.

Malaysia, Philippines, Việt Nam, Brunei và Đài Loan đều tuyên bố chủ quyền tại một số khu vực trên biển Đông. Tất cả đều là thành viên của ASEAN, ngoại trừ Đài Loan.

Chưa đầy một tuần sau sự cố tháng Giêng, Bộ trưởng Ngoại giao Malaysia Anifah Aman đã có chuyến thăm không báo trước tới Manila để gặp người đồng cấp Philippines, Bộ Ngoại giao Philippines cho biết. Vấn đề Biển Đông đã được đem ra thảo luận, một phát ngôn viên của Bộ này cho biết thêm.

Sau đó, vào ngày 18/2, các quan chức Philippines, Malaysia và Việt Nam đã tổ chức một cuộc họp để phối hợp chính sách ngoại giao đối với các tranh chấp lãnh hải liên quan tới Trung Quốc và bộ quy tắc ứng xử, một nhà ngoại giao biết về cuộc họp trên cho hay.
"Trong quá khứ, chỉ có Philippines và Việt Nam thúc đẩy tiến hành cuộc họp này, nhưng bây giờ chúng ta thấy Malaysia đã tham gia," nhà ngoại giao trên cho biết.

Tại các cuộc đàm phán kín, các quan chức đã đồng ý từ chối “đường chín đoạn” của Trung Quốc, thúc đẩy sớm kết thúc đàm phán về bộ quy tắc ứng xử và yêu cầu Brunei tham gia một cuộc họp với ba quốc gia trên tại Kuala Lumpur vào tháng 3.

Sự thay đổi trong chiến thuật của Malaysia được đưa ra trước chuyến thăm tới Kuala Lumpur của Tổng thống Philippines Benigno Aquino trong tuần này và Tổng thống Mỹ Barack Obama vào tháng 4.

Các quan chức Mỹ cũng thể hiện lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc trên Biển Đông trong những tuần gần đây. Vào ngày 13/2, Chỉ huy Hải quân Mỹ, Đô đốc Jonathan Greenert cho biết, Washington sẽ tham gia trợ giúp Philippines trong trường hợp xảy ra xung đột với Trung Quốc trong vùng biển tranh chấp.

Những ý kiến trên đã khiến cho một số quốc gia thêm bạo dạn, Hồng Nông, Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Luật & Chính sách Biển tại Viện Quốc gia Nghiên cứu Biển Đông trên đảo Hải Nam của Trung Quốc.

"Điều đó sẽ ảnh hưởng tới ASEAN. Trong quá khứ, Mỹ chưa bao giờ thể hiện rõ lập trường sẽ ủng hộ quốc gia nào," Hồng cho biết.

Căn cứ hải quân mới của Malaysia

Tháng 3/2013, một cuộc tập trận tương tự tại bãi James Shoal được thực hiện bởi bốn tàu lực lượng đặc nhiệm Trung Quốc đã khiến Malaysia lo lắng và thúc giục nước này phản đối Bắc Kinh, điềm hiếm khi xảy ra trước đó.

"Hai cuộc tập trận trên đã gây căng thẳng cho việc thiết lập hệ thống an ninh quốc gia của Malaysia", ông Ian Storey, một thành viên cấp cao tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á của Singapore cho biết.

"Chúng tôi có thể dự đoán sẽ có nhiều kiểu sự cố như thế này xảy ra trong tương lai. Quân đội TQ sẽ giương cờ trong vùng biển Malaysia và điều này đòi hỏi Malaysia phải xác định lại chính sách của mình."

Malaysia dường như cũng đang làm điều đó.

Vào tháng 10, Malaysia công bố kế hoạch xây dựng một căn cứ hải quân ở Bintulu, Sarawak, một thị trấn lớn gần nhất với James Shoal, nơi một hạm đội thủy quân lục chiến mới mô phỏng theo phiên bản Mỹ sẽ được đóng tại đây. Không đả động gì đến Trung Quốc, Bộ trưởng Quốc phòng Malaysia cho biết mục đích thành lập căn cứ là để bảo vệ trữ lượng dầu khí trong khu vực.

Thẳng thắn một cách bất thường, Thủ tướng Najib Razak cho biết tại New York vào tháng 9 năm ngoái rằng Trung Quốc đã gửi "tín hiệu chung chung" và không thể xa lánh người láng giềng châu Á.

Washington dự kiến sẽ cố vấn và có thể đào tạo giúp Malaysia thiết lập đội thủy quân lục chiến, các nhà phân tích an ninh của Malaysia cho biết.

"Đây là một bước tiến rất quan trọng ", ông Tang, chuyên gia chính sách đối ngoại cho biết thêm nó có thể làm sâu sắc thêm đáng kể mối quan hệ giữa lực lượng quân sự Mỹ - Malaysia.

Chỉ huy hải quân Greenert của Mỹ nói với phóng viên rằng ông đã thảo luận về sự thành lập đội thủy quân lục chiến mới với đối tác Malaysia trong chuyến thăm Malaysia tháng này, nhưng ông không đưa ra chi tiết về lực lượng mới trên.

Lo lắng về phản ứng của Trung Quốc

Mặc dù lập trường đang thay đổi, Malaysia sẽ có thể ngăn chặn nguy cơ chiến tranh lạnh trong quan hệ với Trung Quốc, quốc gia thường xuyên nói đội tàu đi tuần tra trong khu vực là để bảo vệ chủ quyền của đất nước.

Nguồn tin thân cận với chính phủ Malaysia cho biết nước này không xem xét tham gia vụ kiện của Philippines đối với Trung Quốc về tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông.

Manila đã kiện Trung Quốc theo Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển và luật sư của nước này nói rằng tòa án ở The Hague có sức mạnh cho phép các quốc gia khác tham gia cùng với Philippines. Trung Quốc từ chối tham gia vụ kiện.

Malaysia thường chỉ xem tranh chấp trên Biển Đông như là một vướng mắc trong một mối quan hệ mang tính lịch sử. Cha của Thủ tướng Malaysia Najib, người cũng từng là Thủ tướng, đã thiết lập quan hệ chính thức giữa Malaysia với Bắc Kinh vào năm 1974. Malay là nước ASEAN đầu tiên thiết lập mối quan hệ với Trung Quốc.

Malaysia đưa ra một cách “tỉnh táo hơn và có nhiều khả năng giải quyết xung đột trong khu vực", thời báo ủng hộ chính phủ New Straits Times cho biết vào tháng 10 năm ngoái trước khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đến thăm Malaysia.

Quan hệ kinh tế giữa hai nước tăng lên, với việc Thủ tướng Najib và Tập Cận Bình đặt mục tiêu năm ngoái tăng gấp ba lần kim ngạch thương mại hai chiều lên $160 tỷ vào năm 2017.

Một nhà ngoại giao cấp cao của phương Tây cho biết ông dự kiến sẽ không có thay đổi lớn trong chính sách tổng thể của Malaysia trong việc cân đối liên minh với Bắc Kinh và Washington.

"Về nguyên tắc, Malaysia cam kết vị thế với ASEAN và bộ quy tắc ứng xử. Nhưng đồng thời Malaysia cũng lo lắng về phản ứng của Trung Quốc," nhà ngoại giao trên cho biết.

"Malaysia nghĩ rằng có thể đạt được một thỏa thuận. Trung Quốc sẽ không đồng ý thỏa thuận nào. Chúng ta có thể thấy rằng Trung Quốc đang ngày càng hiếu chiến hơn."